Szczepionka jest to preparat, w którym znajduja sie fragmenty drobnoustrojow lub produktow ich metabolizmu, badz zywe patogeny, dajace odpornosc immunologiczna lecz pozbawione wlasnosci chorobotworczych.
Patogeny -Patogen jest to ozywiony czynnik wywolujacy chorobe. Najwazniejsze patogeny czlowieka to bakterie i wirusy.
Moga one byc odzjadliwione (atenuowane) lub niechorobotworcze dla czlowieka (na przyklad szczepionka BCG przeciw gruzlicy, wytworzona ze szczepu pratkow atakujacych bydlo). W celu usmiercania zarazkow wykorzystywanych w szczepionkach uzywa sie zazwyczaj wysokiej temperatury, srodkow chemicznych (fenol, alkohol) lub promieniowania jonizujacego

Szczepienia na dana chorobe wykonuje sie kilkukrotnie w ciagu calego zycia, poniewaz pierwsza dawka (szczepienie podstawowe) nie daje pewnosci, ze organizm zmobilizuje sily odpornosciowe w wypadku zachorowania. Dlatego co kilka lat ludziom podaje sie szczepionki przypominajace.

Po szczepieniu uzyskujemy odpornosc czynna, a nie bierna, jak w przypadku surowic odpornosciowych. Szczepionki wykonane z zywych, lecz oslabionych drobnoustrojow chorobotworczych daja lepsze rezultaty niz z usmierconych zarazkow. Szczepionki moga byc takze wykorzystywane jako srodek leczniczy. Dotyczy to chorob o bardzo dlugim okresie wylegania (np. wscieklizna: srednio od jednego do dwoch miesiecy), poniewaz organizm szybciej wytworzy odpornosc nim zakonczy sie okres inkubacji. Wiekszosc szczepionek podawana jest w postaci zastrzyku, lecz sa takze takie, ktore aplikuje sie doustnie (przeciw poliomyelitis). Mozna szczepic droga wziewna - rozpylajac szczepionke do nosa (przeciw grypie). Przeciwko ospie prawdziwej szczepiono (do 1980 roku, aktualnie nie sa prowadzone szczepienia w wiekszosci krajow swiata. W USA po 11 wrzesnia 2001, wznowiono produkcje szczepionki i szczepienia niektorych grup spolecznych) przy pomocy skaryfikatora, czyli przyrzadu do zadrasniecia naskorka (skaryfikacji) lub cienkiej igly, ktora uciskano wielokrotnie powierzchnie skory. Aktualnie coraz czesciej stosuje sie szczepionki, które uodparniaja przed kilkoma chorobami- sa to tzw. szczepionki skojarzeniowe (poliwalentne). Przykladem takiej szczepionki jest Di-Per-Te - nazwa pochodzi od pierwszych sylab nazw lacinskich blonicy, tezca i krztusca. Ponadto takie szczepionki daja wyzsza odpornosc niz antygeny podane osobno.

(BCG - BCG (Bacillus Calmette-Guérin) to szczepionka przeciw gruzlicy opracowana we Francji i wprowadzona w 1921. Stanowi on atenuowany szczep Mycobacterium bovis (wywoluje gruzlice bydla). Atenuacja zaszla wskutek 231 pasazy na podlozu z zolcia. Szczepienia okazaly sie skuteczne w Europie i krajach rozwijajacych sie. Proby z ta szczepionka w USA wykazaly niewielkie wlasciwosci ochronne (odmienny szczep Mycobacterium tuberculesis), w pozostalych krajach zroznicowana skutecznosc. Obecnie stosowana w Europie, nie uzywana w USA).
(Gruzlica -Polska nazwa gruzlica pochodzi od zmian widocznych w badaniu histopatologicznym w tkance zmienionej gruzliczo - tzw. gruzelkow. Lacinski odpowiednik tuberculosis wywodzi sie od tuberculum, czyli tlumaczac doslownie guzka. Uzywany jest takze skrot TB. Dawna nazwa suchoty (lac. phthisis) nie jest juz uzywana, zostala ona wprowadzona przez Hipokratesa ze wzgledu na wyniszczajacy przebieg choroby. Postacie gruzlicy:
Mikroorganizmy wywolujace gruzlice, pratki, atakuja rozne narzady, przede wszystkim pluca, znacznie rzadziej skore, uklad kostny, uklad plciowy, osrodkowy uklad nerwowy, wezly chlonne i inne. Znane sa takze przypadki gruzlicy wielonarzadowej).

Typy szczepionek
1-klasyczne
zywe o pelnej wirulencji:
Wirulencja lub zjadliwosc drobnoustrojow to zdolnosc wnikniecia, namnozenia sie oraz uszkodzenia tkanek zainfekowanego ogranizmu przez okreslony typ patogenu. Poszczegoolne szczepy danego patogenu (gatunku np. gronkowca zlocistego) moga rozonic sie wirulencja.

zywe atenuowane - w 1881 wprowadzone przez Ludwika Pasteura:
Atenuacja, odzjadliwianie - obnizanie wirulencji patogenow przy jednoczesnym zachowaniu zdolnosci do wywolania odpornosci swoistej czynnej sztucznej.

anatoksyny - toksyny pozbawione zjadliwosci, lecz o zachowanych wlasciwosciach antygenowych.

2-nowej generacj
zywe atenuowane patogeny zmodyfikowane genetycznie (najczesciej delecja -czyli:
Delecja to jeden z typow spontanicznej mutacji genowej dotyczacej zmiany skladu nukleotydowego DNA. Polega na utracie jednej lub kilku par nukleotydow z DNA genowego.
Utrata jednej pary powoduje niewielkie zmiany w skladzie bialka, ograniczone najczesciej do jednego aminokwasu, natomiast delecja kilkuset nukleotydow oznacza zmiane prowadzaca nawet do usuniecia calego genu.

podjednostkowe - antygen danego patogenu na wiekszym nosniku. Przyklad: antygen Haemophilus influenzae na czasteczce difosforybozylofosforanu (PRPP)

z czystego DNA "wbijana" w komorki szczepionego - slaba odpowiedz limfocytow TC

w roslinach zakazonych genetycznie modyfikowanymi bakteriami produkujacymi antygen patogenu - brak kontroli dawki antygenu, niestabilnosc bakterii (mozliwe mutacje).